Okupacja francuska

Lata 1830-1881

W 1830 r. Francuzi zajęli Algierię i powoli dążyli do uczynienia z Tunezji strefy swych wpływów.

Ahmed bey z dynastii Husajnidów, który sprawował rządy od roku 1837 do 1855, dokładał wszelkich starań, aby nie dać Francuzom powodu do zbrojnej interwencji. Nałożył sankcje prawne na korsarstwo, dążył do europeizacji wielu dziedzin życia Tunezji, a także wprowadził do rządu obcych doradców. W 1861 roku, podczas rządów Mohammeda es-Sadik, została uchwalona pierwsza w świecie arabskim konstytucja.

Reformy gospodarcze i ustrojowe znacznie obciążyły budżet Tunezji – konieczne stało się zaciągnięcie wysokoprocentowych kredytów w bankach europejskich. Ponieważ gwarancją spłaty był podatek medżba, podwojono jego wysokość i rozciągnięto na wszystkich poddanych, co doprowadziło do powstania ludności. Konsekwencją tych wydarzeń, jak również zaciągnięcia następnych pożyczek oraz nieuczciwości przedstawicieli rządu była niewypłacalność Tunezji. W 1869 roku kontrolę nad jej finansami przekazano Międzynarodowej Komisji Finansowej.

Ostatnią próbę uzdrowienia gospodarki państwa i funkcjonowania jego instytucji oraz zrównoważenia wpływów Francji i Angli było urzędowanie ministerstwa, na czele którego stał Chajreddin (1873-1877), patriota i reformator oraz późniejszy pasza i minister sprawiedliwości Turcji, który pod naciskiem rządu francuskiego został zdymisjonowany. W 1878 roku na Kongresie Berlińskim najpotężniejsze państwa ówczesnej Europy rozdzieliły między siebie obszar południowych wybrzeży Morza Śródziemnego. Jedynym rywalem Francji w dyplomatycznej walce o dominację w Tunezji były Włochy.

Okupacja francuska

W 1881 roku Francja wysłała do Tunezji korpus ekspedycyjny, liczący 30 tys. żołnierzy, pod pretekstem ochrony Francuzów w Algierii przed atakami górali tunezyjskich. Wojska nie napotkały niemal żadnego oporu i szybko opanowały stolicę – Tunis. W 1883 r. bej (władca Tunezji) podpisał w El Marsa konwencję, ustanawiającą protektorat francuski nad Tunezją.

Aż do wybuchu I wojny światowej Francja czerpała ogromne korzyści ze swej polityki kolonialnej w tym najmniejszym państwie współczesnego Maghrebu, ale cierpiały interesy lokalne. Najbardziej urodzajne obszary (w dolinie Medżerda i na Przylądku Bon) przeszły w ręce europejskie, choć proces ten nie przebiegał na tak wielką skalę jak w Algierii. Zajęto pokłady soli i minerałów oraz, żeby usprawnić transport bogactw mineralnych, zbudowano sieć kolei żelaznych.

W roku 1920 powstała pierwsza nacjonalistyczna partia polityczna – Parli Liberal Constitutionel Tunisien zwana Destur (Liberalna Tunezyjska Partia Konstytucyjna). Pomimo poparcia beja żądania partii, m.in. utworzenia demokratycznego rządu, zostały zignorowane przez Francuzów i ruch nacjonalistyczny stracił na kilka lat znaczenie.

W 1934 roku młody i pełen charyzmy prawnik, absolwent Sorbony, Ha-bib Burgiba, dokonał rozłamu w partii Destur zakładając Nowy Destur (Neo-Destour), który wkrótce zyskał wielu zwolenników. Francuzi, zaniepokojeni rozwojem wydarzeń, aresztowali członków Biura Politycznego Nowego Desturu, po czym zesłali ich do różnych miejscowości oraz uwięzili Burgibę.

Tunezja w okresie wojny

Po klęsce Francji podczas drugiej wojny światowej liderzy Nowego Desturu, więzieni na starym kontynencie, zostali przekazani sprzymierzonym z Niemcami Włochom. W tajemnicy przewieziono ich do więzienia w Marsylii, skąd utrzymywali kontakt z działającą w podziemiu partą. Mimo włoskich obietnic zachowali lojalność wobec Francji i odmówili udzielenia poparcia włoskiemu rządowi.

W 1942 r. Niemcy w odpowiedzi na wkroczenie wojsk anglo-amerykańskich do Maroka i Algierii, wylądowali w Tunisie i Bizercie. W tym samym czasie siły brytyjskie, dowodzone przez marszałka polowego Montgomery’ego, wypierały z Egiptu i Libii Afrika Korps prowadzoną przez Rommla. Zaciekłe walki kampanii tunezyjskiej trwały sześć miesięcy, a brali w niej udział także polscy piloci pod dowództwem kapitana Skalskiego. Alianci stracili 15 tys. ludzi zanim w maju 1943 r. udało im się zająć Bizertę.

W tym samym roku udzielono również pozwolenia na powrót do Tunezji liderom Nowego Desturu. Moncef bey założył wówczas rząd, w skład którego weszli członkowie oraz sympatycy partii.

W drodze do niepodległości

W 1943 r. władze francuskie powróciły do Tunezji z założeniem ukrócenia nastrojów nacjonalistycznych. Pierwszym posunięciem nowego rezydenta było usunięcie beja Monsefa pod zarzutem nielojalności. Burgiba, aby uniknąć więzienia, wyemigrował do Kairu, gdzie w ciągu następnych paru lat organizował kampanię propagandową, której celem było przedstawienie sprawy tunezyjskiej na arenie międzynarodowej. Odniósł wyjątkowy sukces – w 1951 r. Francja była już gotowa pójść na ustępstwa. Utworzono nacjonalistyczny rząd i zezwolono Burgibie na powrót do kraju.

Całe przedsięwzięcie jednak nie udało się, gdyż Francuzi zmienili zdanie -Burgibę wygnano, zaś większość ministrów została aresztowana. Nastąpił okres przemocy, a kraj stał się miejscem kompletnego chaosu.

W lipcu 1954 roku, po odrzuceniu kilku propozycji ugodowych, prezydent Francji ostatecznie ogłosił plany negocjacji dotyczących autonomii Tunezji. W czerwcu 1955 roku podpisano odpowiednią konwencję i Burgiba wrócił do kraju jako bohater narodowy. Porozumienie to jednakże okazało się restrykcyjne w sferach polityki zagranicznej oraz finansów, a także ujawniły się podziały polityczne i ambicje osobiste, co znalazło wyraz w krytyce Salaha ben Jusefa Nowego Desturu, który uznał osiągnięcia Burgiby za niewystarczające i oskarżył go o oportunizm. Doprowadził również do zbrojnej insurekcji, aczkolwiek nie uzyskał dużego poparcia wśród mas. Obawiając się aresztowania uciekł do Libii, a potem do Egiptu.

Niepodległość Tunezji zagwarantowano formalnie 20 marca 1956 r. Premierem rządu został Burgiba. W następnym roku usunięto z tronu ostatniego beja, kraj stał się republiką, a Burgibę obwołano pierwszym prezydentem Tunezji.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *